Tanzimat’la birlikte gelen batılılaşma süreci Osmanlı Devleti’ni askeri alanla sınırlandırmamış; sosyal, siyasal, kültürel ve bunun gibi birçok alanda çağdaşlaşmaya yönelik hareketler içine sokmuştur. Bu dönemde kısaca üstünde durmak istediğim konu kültürel bir varlık olarak tiyatrodur. Türkiye’de yeni başlayan Batı tiyatrosu için her şeyden önce oyuncu bulmak güçtü. Türkiye’deki Ermeni azınlığı bu işe önce başlamıştır. Hatta öncüsü denilebilir. Osmanlı toplumunun tiyatroya ilgisi hiç çok denecek derecede azdır. Ermeni oyuncular seyirciyi tiyatroya çekmek ve tiyatronun kültürel bir varlık olarak topluma yerleşmesini sağlamak için de oyunları Türkçe oynamaya dahi başlamışlardır. Ancak, yetişkin, Türkçeyi iyi konuşan, profesyonel yetkinlikte oyuncu bulmak sıkıntısı dönem boyunca çekilmiştir. Bu dönemde özellikle Müslüman oyuncu gereklidir. Çünkü toplumun büyük çoğunluğu Müslüman olan bir ülkede, kendi dindaşlarının ya da kendi ırktaşlarının bu tarz etkinlikler içine girmemesi, haliyle diğer insanlarında ilgisini azaltmış durumdaydı. Ayrıca bu zamanlarda Müslüman kadın oyuncu zaten söz konusu bile değildi. Çünkü kadın haklarından söz etmek gibi bir lüksiyat yoktu. Bununla beraber ilk Ulusal Tiyatromuz sayılacak Güllü Agop’un Osmanlı Tiyatrosu özellikle Türk oyuncularına ve Türk yazarlarına kapılar açılmasını sağlamıştır.
Bu dönemde Ermenilerin tiyatroya vermiş olduğu önem özellikle Osmanlı’da çağdaşlaşma adımlarının atılması bakımından çok önemlidir. Dönemin ilk tiyatro oyuncuları bay-bayan, ilk oyunlar, ilk senaryolar, ilk tiyatrolar vs. Ermeniler tarafından
icra edilmiştir.
Osmanlı’da dönemin ilk Müslüman Türk kadın oyuncusu olarak bilinen gerçek, yıllardır herkesin kulağında ve dilinde olan, sonu hazin bir şekilde biten Afife Jale’dir. Afife Jale yukarıda da bahsedildiği gibi İlk Müslüman Türk kadın oyuncumuzdur (1902 – 1941). 1918’de Darül-Bedayi’ye kayıt olmuştur. Ailesinin tüm karşı çıkmalarına rağmen buraya kaydını yaptırmıştır. İlk başlarda sahne arkasında görev almış, daha sonra mülazım artistlik (stajyer oyuncu) kadrosuna atanmıştır. 1919 yılında ise ilk defa “Yamalar” adlı oyunu oynamak üzere sahneye çıkmıştır. Fakat tiyatro adına ilk Müslüman Türk kadın olan Afife Jale’nin hayat seyri istediği gibi gitmemiştir.1921’de Dahiliye Nezareti’nin bir buyruğu ile Darül-Bedayi Yönetim kuruluna bir bildiri gelmiştir. Bu bildiride Müslüman kadınların kesinlikle sahneye çıkmayacakları yazılmaktadır. Bunun üzerine Afife Jale tiyatrodan çıkartılmıştır. Tiyatrosuz kalan Afife Jale’nin zayıf olan sinirleri iyice alt üst olmuştur. Daha sonra kendisini tedavi etmek için gidip gelen doktoruna aşık olmuş ve onun yaptığı iğneler Afife Jale’de bağımlılık yaratmıştır. Günden güne iyice eriyen Afife Jale, iğnelerin de tesiri ile iyice bağımlı hale gelmiş ve Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’ne yatmıştır. Ve çok genç bir yaşta (39) burada vefat etmiştir.
Afife Jale’den sonra ilk Müslüman Türk erkek oyuncuya baktığımızda, genel olarak bu konuda kimsenin aklında bir isim yoktur. İlk Müslüman erkek oyuncular 1847’lerde Saray çevresinde çıkmaya başlamıştır. Bunlar çoğunlukla Orta oyun tarzında gösteriler için Saray etrafında gösterilerini yapıyorlardır. Fakat Batılı anlamda İlk Müslüman Profesyonel tiyatro oyuncusu Ahmet Necip Efendi’dir. Güllü Agop’un Osmanlı Tiyatrosu’nda oynamıştır. Bunun yanında Ahmet Fehim’in de oyuncu, yönetici, yetiştirici, dekorcu olarak ilk Türk Tiyatro adamı olduğu ileri sürülebilir.
Kaynak
Metin And, “Tanzimat ve Meşrutiyet Tiyatrosu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, 1985, s.1609-1617.
Fotoğraftakiler : Afife Jale ve Ahmet Fehim’dir. Ahmet Necip Efendi’nin fotoğrafı bulunmamaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder